اثر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای عملکرد پنبه با استفاده از تجزیه بای پلات

به منظور ارزیابی اثر تنش خشکی بر عملکرد و اجزای آن در پنبه و انتخاب بهترین ژنوتیپ، 14 رقم پنبه در آزمایشی به صورت طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرارطی سال 1391 و تحت دو شرایط آبیاری معمول و تنش خشکی آخر فصل در مزرعه تحقیقاتی مرکز آموزش فنی و حرفه ای شهرستان نهبندان مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفتند. ارقام مورد بررسی شامل دلتا پاین 25، n-200، sb35، بختگان، t3-39-84، ورامین، مهر، سای آکرا، شیرپان603، sp731، ارمغان، ساحل، خرداد، اولتان بودند. صفات مورد بررسی شامل روز تا جوانه زنی، روز تا گلدهی، روز تا شروع قوزه دهی، روز تا 50% قوزه دهی، روز تا 90% قوزه دهی، روز تا شکوفایی قوزه، تعداد قوزه در بوته، تعداد شاخه قوزه دهنده، ارتفاع، وزن وش وکیل بودند. ابتدا تجزیه های آماری برای بررسی های فنوتیپی صفات شامل تجزیه واریانس، محاسبه همبستگی های فنوتیپی بین صفات، رگرسیون گام به گام، تجزیه مولفه های اصلی و تجزیه خوشه ای انجام گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاثیر تنش خشکی آخر فصل بر روی صفاتی نظیر ارتفاع بوته، تعداد شاخه زایا، وزن وش و تعداد قوزه در بوته در سطح 1% معنی دار بود. بین ارقام مورد بررسی نیز از نظر تعداد شاخه قوزه دهنده و کیل در سطح 1% تفاوت معنی دار وجود دارد. همبستگی ساده صفات ارتباط مثبت و معنی دار عملکرد (وزن وش) را با صفت تعداد قوزه در بوته در سطح بالای میزان همبستگی ( **0/93 r=) نشان داد. با استفاده از رگرسیون گام به گام صفات تعداد قوزه در بوته و تعداد شاخه قوزه دهنده به عنوان صفات تاثیر گذار وارد مدل شدند که 94 درصد از تغییرات عمکرد را توضیح دادند. در تجزیه به مولفه های اصلی در شرایط نرمال، 4 مولفه اول در مجموع 83 درصد از تنوع را توجیه کردند و در شرایط تنش 3 مولفه اول بیش از 71 درصد تنوع را توجیه نمودند. گروه بندی ژنوتیپ ها با استفاده از تجزیه کلاستر در شرایط نرمال و تنش خشکی به ترتیب 3 و 4 گروه شناخته شد. در تجزیه بای پلات در شرایط بدون تنش صفات تعداد قوزه در بوته و تعداد شاخه قوزه دهنده به عنوان صفات متمایز و نماینده صفات، عملکرد شناخته شد. ارقام ایده آل در این شرایط به ترتیب رقم بختگان، ورامین و t3-39-84 بودند. در شرایط تنش نیز صفات فوق الذکر به عنوان صفات متمایز و نماینده صفات شناخته شدند و به طور کل در بررسی داده ها در دو شرایط تنش خشکی و بدون تنش با استفاده از تجزیه بای پلات صفات تعداد شاخه قوزه دهنده، تعداد قوزه در بوته و ارتفاع به عنوان صفات متمایز و عملکرد به عنوان نماینده صفات معرفی شدند. ارقام ایده آل در این شرایط به ترتیب رقم بختگان، رقم ساحل، رقم t3-39-84 و رقم ورامین بودند. بیشترین عملکرد در شرایط آبی مربوط به رقم بختگان و در شرایط تنش خشکی مربوط به رقم t3-39-84 بود.